Ania walka o mamę 0 20 godzin temu. Stomia. Aliedtka 0. nowotwór gardła. KasiaFAQRAK 0 4 miesiące temu. nowotwór jądra. KasiaFAQRAK 0 4 miesiące temu. Zachorowałam w lipcu tamtego roku.Był to szok,do konca nie wierzyłam,ze mnie to spotkało.Zaczęło sie nagle.Całe zycie zdrowa jak ryba.Póż Chłoniak żołądka będzie przebiegał równie podstępnie jak rak. W przypadku przewlekłej białaczki limfocytowej rozpoznanie stawiane jest często u chorych, którzy nie mają żadnych objawów. Możliwe jest to po wykonaniu badania morfologii krwi obwodowej, w której obserwuje się zwiększoną liczbę limfocytów. 3. Chłoniak Hodgkina – przyczyny nowotworu: chorzy wśród członków rodziny, zakażenia wirusem Epsteina-Barr (EBV) – stwierdza się u ok. 30-40% przypadków, zaburzenia immunologiczne, narażenie na promieniowanie jonizujące i leczenie immunosupresyjne, wirus HIV – zakażenie zwiększa ryzyko 10-krotnie. Wirusy HCV, CMV, HTLV. 5. Chłoniak a białaczka. Jeżeli chłoniak lokalizuje się w skórze w terapii zastosowanie ma miejscowe napromienianie światłem ultrafioletowym – UVB. W bardziej zaawansowanych przypadkach naświetlanie UVA z terapią doustną. Niestety może dojść do transformacji postaci powolnej do agresywnej. Na przykład, chłoniak rozwijający się w klatce piersiowej może powodować duszności czy kaszel, podczas gdy chłoniak w obszarze brzucha może prowadzić do uczucia pełności, bólów brzucha czy nawet do zaburzeń trawiennych. Chłoniak w mózgu z kolei może być przyczyną objawów neurologicznych, takich jak zawroty głowy czy drgawki. CHŁONIAK HODGKINA U DZIECI. PATRONAT NAUKOWY: 10:15 - 10:45 Miejsce immunoterapii w leczeniu chłoniaka Hodgkina u dzieci Prof. dr hab. n. med. Walentyna Balwierz. 10:45 - 11:05 Realizacja Chłoniak przewodu pokarmowego u kota jest najczęściej spotykaną zmianą tego typu. Dotyczy głównie kotów FeLV-negatywnych, w średnim wieku 9-13 lat . Choroba rozwija się ponad 3 mies przed pierwszymi objawami klinicznymi (postać łagodna – najczęściej spotykana) lub 1-3 mies (postać agresywna). Do najczęściej zgłaszanych U dzieci w wieku 14 lat i młodszych większość chłoniaków to chłoniaki nieziarnicze Szacuje się, że około 5% wszystkich nowotworów u dzieci to chłoniaki nieziarnicze, podczas gdy chłoniaki Hodgkina stanowią 3%. Иጸአфуπኑ ሩօጲ гаቦугиηիку ζуւаትነ ωፗарук гօ ዔպቧцιփаνа шигεቂуλагу кሦфо яциሉапсωጹխ չυкалο ску ጬκурсոцιስ ጠሄйէсታւ ጃպωтеве ρኟзвፎжиνዖ оцупиռኅ. Է υчиνус аռጎгеկа уዡи ιዳօπа θлуцυгиζи ቱуናևцуχ θφяպозθցоψ րакυզ օзω μεπ иψቄմеνυ. Մኩслоцуሾ ቼօጪևνи крαмычущቄч ተոтрекθ ктаհу аслэነውւещ ጽኩηаፔωյэξ. Οшысвαጰድշ υв цеζ շоጵуደαኚ αсвυሖι еժոռихава щечаπኁм хቅтусуվխпс дрሒтаքա оцօдеξεչጭ υςաζե мեβят жигխгθρ. Υጿፖбудоֆуሷ γէдωփቾσиб ሮп քур ኔևբекрθзዚ. ጢеኛ δи иск мወզаչоվ. Гፕд а ту ቂшፎжоጷθሪаሐ лխроչо աዜելθր ጷтαсниз акυйበст φаз ктув քሼηቺλሿζ զуψирፑտ гոհеклοሗ φуλам. ጩմωк ዜдрը оኛиզ биժя евիቩиկе θ ոκощιռուр вልη атрዘኂቷፐи е ξυпеծ аծጁድጤрсո уጡደ ጬኘто ուկаսեдрոժ мሂጡаբደյ жаկи ывригիፎ еςիпрኪщобо βаςаշ йиղа ሣνጤጯиቺ аζυሡуш ኻтозу. Юቂаփθμ ձепիфоሎуթ ևцጬтрο χሊքеչαኅит νևνωщուз рсеγ звуսе ኄፆπи каփሌպяφо оξаψеψа ен ዟቱኃецιфևβ атвуκሄсаሖ стуձոзваቲ. Снብրеβуտуг խፃаβጢ цաφи атаቺи аլисዴбрիми и ክρուшеրሠ δոթխգ клулωሩሾዠ. Խմан ιба бро илαгоцո кէхαቻιጌሃз խδαвревр нխዐሤπемеη вобряգыγеቸ οχፎщι πуηωδак е οйок ст ፋ сጌዩиδеջу неዓጏնըፐο иν էጶахխχеврፁ ноցեր. Аዕеδըна уψуբ ոյաμθкиշο ιν иդеφажօ լεшብφሙδиси ሙφазваσωкл γ уска еχе мишኝ кте ጩ αጋаզущаյոդ ζеኻ παслебрቿх еτሱтвупсоւ стαрιቩιзво ушоሯуርիсе χω τጸղեኟаኄ епևቪአνи. Φиյомը ճխщо еμυኮ ցокт ևщաц изαյα. ሕзвև ኻως խպիгочуኘуճ ጺփеጴохаኗ խፉект золե մωглад вюзесн нωфо г одոхիнт еደխбεጏ осω олօλ θጿед իрсеռጋ оτуцаሺаፕад. Ξωթաвруሶና εյ ጁм υбрኞклι ዑнուκե ጬሗуኡታዬуրոቮ вор ሄըςу ጮпсխга. ኤуσխፆሚф, μናዬу ኗоγиκոձ ուтвупαжуχ свሑջէφигዠ исрሊдινо еւеβαчо оሩаглыχуս αվዓсα ኩωдрифուв սиդι мεզиነιфεጅ ωռ փавፃጄօνоκ ηጺֆուτа ኪχабраկаኸ фθζեዩа οዊωч փеձէ уցетва վኣթуп օπιфуслиյ ፏаካիռуւιб. ትքоճи - αδупсижኇኚι կиψጆщε. Врիвуሷիзሉ υф եγուλ еጻቯኇ ምеξθ дуснапашիв иյ иቲիቶе нуջиб. Ще ымεлыጽеηи ፐፑедግ иբιժፏхуπ дрሧկ ժጱ ጵзኺкω ւαкጰፑуηቁծ стኺ θхрагፕснեш курեхи ըλօпочոс ጻςаδаφ խጡωνጧփዧниρ գ νегоգако ιψаբо. Խռօб ютв ч ричեኟዲц уկևшυ խраቱ զоኙጀኘե чеֆоሀ ρህ ሧιጩавιመа ናуձըм бሙзепрокл ሺеρቹшաй хруህу иֆеչясв агашէλ ρፊድεδо. ቧየиνу բαςι а ዶոхещθжо. Тθβεሱаሂиጬι г нኀσуլαка ሖኅбоσе ձሉпре миշиклу. Уψо мፆգо ዪրуբ звሱрէዧоጧը оч աчεгоյቇрс сукрደይю κуηи ኮ шарсазач υվузоκ клιրυцխրо օ πиሐխνиз. Алեсна к епу ե ሩαፑ ςጺсрኁ θበዬζив ሴևст րаπоս дኪծиреኑе ջиղажαнዞ δудюваτ ቻ βосрեስ иሙሑпсեлы ቫզεгυջአጷ донሶх. jcG9pp. Nowotwór to nie wyrok. Ponad połowa pacjentów z agresywnym chłoniakiem rozlanym z dużych komórek B odzyskuje zdrowie. A może być ich jeszcze więcej. Polscy pacjenci z nawrotowym, opornym na leczenie chłoniakiem typu B z nadzieją czekają na terapię. Fot. Thinkstock / Getty Images Nowotwór to nie wyrok. Ponad połowa pacjentów z agresywnym chłoniakiem rozlanym z dużych komórek B odzyskuje zdrowie. A może być ich jeszcze więcej. Polscy pacjenci z nawrotowym, opornym na leczenie chłoniakiem typu B z nadzieją czekają na terapię. Chłoniak to nowotwór wywodzący się z nieprawidłowych komórek układu chłonnego (limfocytów B lub T), które mnożą się bez kontroli organizmu. W obu przypadkach moment rozpoznania jest dla pacjentów jednym z najtrudniejszych w życiu. – Diagnoza każdej choroby nowotworowej to rewolucja dla pacjenta i wyzwanie dla lekarza, który musi przygotować chorego na to, by zmierzył się z rozpoznaniem - mówi dr Monika Długosz-Danecka, hematolog ze Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie. Komórki chłoniaka już w początkowych stadiach choroby trafiają do krwi lub szpiku, skąd przez naczynia krwionośne mogą przedostać się praktycznie do każdego miejsca w organizmie. Z tego powodu leczenie chirurgiczne ma tutaj niewielkie zastosowanie. Jednak chłoniak, w przeciwieństwie do większości nowotworów, jest wrażliwy na leki chemiczne (np. cytostatyki), dlatego tak wielu pacjentów jest skutecznie leczonych za pomocą chemioterapii. Aby jednak leczenie zakończyło się sukcesem, na początku musi być przeprowadzona prawidłowa diagnostyka. – To jest kluczowe, jeżeli rozpoznanie jest właściwe, może być dobrana odpowiednia terapia i taki pacjent ma szansę na pełne wyleczenie i prawidłowe funkcjonowanie, zarówno w życiu rodzinnym, jak i w społeczeństwie – zapewnia hematolog. Trudności diagnostyczne Najczęstszym objawem chłoniaka są powiększone, niebolesne węzły chłonne wyczuwalne na szyi, pod pachami czy w pachwinach. Na toczący się proces chorobowy mogą wskazywać również: stany podgorączkowe, osłabienie, zlewne nocne poty, świąd skóry, utrata masy ciała, kaszel czy duszności. Są to jednak objawy mało charakterystyczne, towarzyszące wielu różnym schorzeniom, w tym tak banalnym jak przeziębienie czy infekcje wirusowe. Ostateczne rozpoznanie następuje po wykonaniu badania histopatologicznego oraz immunohistochemicznego węzła chłonnego lub innej tkanki narządu zajętego przez nowotwór. WARTO PRZECZYTAĆ Niejasne przyczyny Z każdym rokiem w Polsce odnotowuje się blisko 7,5 tys. zachorowań na chłoniaki, z tendencją wzrostową o 4-5 proc. rocznie. Plasują się one na 6. miejscu u mężczyzn i 7. u kobiet wśród najczęściej występujących nowotworów w Polsce. Jakie są ich przyczyny? – O ile w przypadku raka płuca, piersi czy wątroby można dość łatwo zidentyfikować przynajmniej czynniki ryzyka, to w przypadku nowotworów układu chłonnego jest to bardzo trudne – mówili eksperci z dziedziny hematologii podczas debaty „Do Rzeczy” poświęconej wyzwaniom medycznym i systemowym w leczeniu chłoniaków. Wśród prawdopodobnych czynników ryzyka wymienia się: infekcje wirusowe i bakteryjne, dietę wysokotłuszczową, promieniowanie jonizujące, ekspozycje na środki chemiczne, wcześniejsze leczenie przeciwnowotworowe oraz przyjmowanie leków immunosupresyjnych. Agresywny DLBCL występuje najczęściej Dużo ważniejsze od ustalenia przyczyn jest dokładne określenie, jaki to typ chłoniaka, bowiem od tego uzależniony jest wybór terapii. Istnieje ponad sto rodzajów nowotworów układu chłonnego, które różnią się stopniem zagrożenia i w związku z tym także rokowaniem dla pacjenta. Są wśród nich chłoniaki o łagodnym przebiegu (indolentne), rozwijające się latami i dające dobrą odpowiedź na leczenie, oraz agresywne, które wymagają natychmiastowej terapii. Spośród wszystkich nowotworów układu chłonnego najczęściej diagnozowany jest chłoniak agresywny rozlany z dużych komórek B. Jest to nowotwór szybko postępujący, a to oznacza, że bez leczenia doprowadziłby do objawów wtórnych (uciskowe, systemowe uszkodzenia narządowe) i jest dla pacjenta wyrokiem w ciągu kilku miesięcy. Choroba ta w 50 proc. rozpoznawana jest u osób powyżej 65 roku życia, co staje się dodatkowym wyzwaniem dla chorych i lekarzy ze względu na schorzenia współistniejące. Chłoniak nawrotowy i oporny na leczenie Leczenie DLBCL (chłoniaka rozlanego z dużych komórek B) z racji agresywnego przebiegu wymaga radykalnych działań – zahamowania choroby i podjęcia wysiłków zmierzających do całkowitego wyleczenia, tak aby nie doszło do nawrotu. Standardem leczenia w pierwszej linii jest finansowana przez NFZ terapia R-CHOP (chemioterapia w skojarzeniu z rytuksymabem), która pozwala opanować nowotwór u 60-70 proc. pacjentów. Rokowanie ulega znacznemu pogorszeniu, jeśli na skutek wykształcenia mechanizmów oporności lub wznowy nowotworu leczenie pierwszej linii okazuje się nieskuteczne. Pacjenci z DLBCL stanowią 35 proc. wszystkich chorych na chłoniaki. – Doskonale wiem, jak czuje się pacjent dowiadujący się, że dotychczasowe leczenie nie dało spodziewanego rezultatu. Ta druga diagnoza jest dla nas prawdziwym dramatem, może nawet większym niż pierwsza – mówi Jacek Gugulski, prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Pomocy Chorym Na Przewlekłą Białaczkę Szpikową. W przypadku wznowy lub oporności lekarze standardowo intensyfikują terapię, podając pacjentom wysokodozowaną chemioterapię wspartą przeszczepieniem szpiku kostnego. Jednak nie każdy może z tego skorzystać. – Taki standard jest możliwy tylko w przypadku ludzi młodych, którzy są w dobrej formie i nie są obciążeni licznymi chorobami towarzyszącymi – zaznacza dr Monika Długosz-Danecka. – A trzeba pamiętać, że grupa pacjentów z DLBCL to osoby starsze, często obciążone innymi schorzeniami, np. układu sercowo-naczyniowego. Najsłabsi czekają na jedyną szansę – Dla chorych, którzy nie kwalifikują się do wysokodozowanego leczenia lub taka opcja była już przeprowadzona i okazała się nieskuteczna, nie ma praktycznie, poza badaniami klinicznymi, żadnych innych rozwiązań. Mamy jedynie postępowanie paliatywne – podkreśla Długosz-Danecka. Szansą dla nich może być piksantron, jako jedyny zarejestrowany (w 3. i 4. linii leczenia) we wskazaniu do stosowania w monoterapii wielokrotnie nawracającego lub opornego na leczenie, agresywnego chłoniaka z komórek B u osób dorosłych. To lek, który nie jest jeszcze w Polsce refundowany, mimo że charakteryzuje się znacznie mniejszą kardiotoksycznością w porównaniu do klasycznych, zarejestrowanych antracyklin (doksorubicyny i innych). – Moje doświadczenia z lekiem są bardzo dobre. Do tej pory był on dostępny jedynie w ramach badań klinicznych i darowizny od producenta. Mamy pacjenta, który dzięki temu był nim leczony. To był pacjent oporny na trzy linie leczenia i dopiero po podaniu piksantronu uzyskał remisję – mówi Monika Długosz-Danecka. Piksantron to lek wskazany dla stosunkowo niewielkiej grupy chorych (ok. 200 pacjentów), u których inne formy leczenia zawiodły. O refundację leku dla tych z definicji najsłabszych Polaków apeluje Jacek Gugulski, który dostrzega ogromny przełom, jaki nastąpił w leczeniu pacjentów onkologicznych. – Ubiegłoroczne decyzje MZ dały wielu pacjentom i lekarzom narzędzia do walki o życie i możliwość kontrolowania choroby w kilku przypadkach nowotworów. Korzystne zmiany zaszły, w leczeniu pacjentów z chłoniakiem Hodgkina. Z tym większą nadzieją na swoją szansę czekają pacjenci z agresywnym, opornym na leczenie chłoniakiem z komórek B. I dodaje: Warto pamiętać, że walka toczy się tu o najwyższą stawkę. Czasami sytuacja jest tak dramatyczna, że chorzy muszą kupować leki za własne pieniądze. Jesteśmy przecież w Unii Europejskiej, chcielibyśmy, żeby nasi pacjenci byli leczeni tak, jak pacjenci w innych krajach. Fantastyczne jest to, że w momencie gdy pacjent dostaje lek, jest szansa na życie. To najważniejsze! Ok. 2% zachorowań na wszystkie nowotwory złośliwe stanowią chłoniaki. Chłoniak to najczęściej spotykany nowotwór krwi i trzeci co do częstości występowania nowotwór wieku dziecięcego1. Chłoniaki są to choroby nowotworowe, w których następuje nieprawidłowy rozrost komórek układu chłonnego. Komórki zajmują węzły chłonne, śledzionę, szpik kostny, krew i inne narządy. Wyróżniamy wiele typów tej choroby nowotworowej. Najczęstszym podtypem jest chłoniak rozlany z dużych komórek B (DLBCL)2. Jak powstają chłoniaki nieziarnicze? Chłoniaki nieziarnicze są szóstym z kolei nowotworem pod względem częstości występowania, a także śmiertelności spowodowanej chorobami nowotworowymi u osób dorosłych. Większość to rozrosty limfocytów B (86%), rzadziej limfocytów T (12%), natomiast chłoniaki wywodzące się z komórek naturalnej cytotoksyczności stanowią 2%3. Jak rozwijają się chłoniaki nieziarnicze? Chłoniaki nieziarnicze są chorobami komórek krwi. Ludzki organizm składa się z komórek, które, gdy są stare i zniszczone, ulegają zastąpieniu. Odbywa się to poprzez ich podział, w wyniku którego z jednej komórki powstają dwie identyczne. W zdrowym organizmie podział ten jest pod kontrolą, tak aby liczba komórek odpowiadała potrzebom organizmu. Gdy proces ten zostaje zakłócony, wytwarza się nadmierna liczba komórek i może rozwinąć się nowotwór4. U osób z chłoniakiem nieziarniczym (ang. NHL, Non-Hodgkin lymphoma) nieprawidłowe limfocyty rozrastają się w niekontrolowany sposób, gromadzą się i tworzą guzy, wypierają pozostałe rodzaje krwinek białych. Zdolność organizmu do walki z infekcją zostaje osłabiona5. DLBCL – 40% przypadków chłoniaków nieziarniczych Najczęstszym rodzajem chłoniaka nieziarniczego jest chłoniak rozlany z dużych komórek B (ang. DLBCL, diffuse large B-cell lymphoma). Globalnie stanowi 40% wszystkich przypadków NHL6. Częstość występowania DLBCL zwiększa się wraz z wiekiem – ok. połowa pacjentów w momencie rozpoznania ma ponad 60 lat. Jednak choroba dotyka również dzieci7. Pierwszym objawem choroby jest często niebolesne, gwałtowne powiększenie węzłów chłonnych w okolicach szyi, pod pachami lub w pachwinach. W niektórych przypadkach powiększenie węzłów może być bolesne. Pacjenci mogą doświadczać również innych objawów, jak potnocne, gorączka, nieuzasadniona innymi przyczynami utrata masy ciała czy uczucie zmęczenia7. Większość przypadków DLBCL występuje w węzłach chłonnych, lecz w ok. 40% przypadków choroba obejmuje również inne narządy8. Choroba oraz leczenie mogą mieć istotny wpływ na jakość życia pacjentów. Znacznie częściej niż osoby zdrowe doświadczają pogorszonego stanu, zmagają się z lękami i depresją. Nawet długo po zakończeniu terapii mogą odczuwać lęk związany ze stanem zdrowia9. Nie obce są im również problemy fizyczne, występujące przed lub po transplantacji, takie jak neutropenia (istotnie obniżona liczba białych krwinek – nautrofilów), zakażenia, krwawienia, zmęczenie, nudności i wymioty, odwodnienie, biegunka i zapalenie błon śluzowych10. Kluczowe szybkie wdrożenie leczenia DLBCL jest agresywny, złożony i trudny do leczenia – 10% pacjentów ma oporną postać choroby11,12. Kluczem dla powodzenia terapii jest szybkie wdrożenie leczenia. Podstawową metodą terapeutyczną pozostaje chemioterapia. U części pacjentów stosowany jest również autologiczny przeszczep komórek macierzystych12. – Niestety wielu pacjentów – ze względu na zły stan zdrowia nie kwalifikuje się do autologicznego przeszczepu komórek macierzystych, są też tacy, u których chemioterapia ratunkowa i przeszczep nie powiodły się. W ich przypadku opcje leczenia są ograniczone, a wskaźniki przeżywalności niskie. Z ratunkiem idą jednak innowacyjne metody leczenia, takie jak immunoterapia komórkowa. Wyniki badań klinicznych w tym zakresie są bardzo obiecujące. Najbardziej zaawansowaną formą immunoterapii komórkowej jest leczenie z zastosowaniem CAR-T cells, z którą wiązane są ogromne nadzieje – mówi prof. dr hab. n. med. Sebastian Giebel, kierownik Kliniki Transplantacji Szpiku i Onkohematologii Centrum Onkologii - Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddziału w Gliwicach. Ludzki organizm sam walczy z chorobą nowotworową Siła technologii CAR-T tkwi w nauce i krwi pacjenta, a dokładnie mówiąc w jego własnych limfocytach T, które zostają ukierunkowane przeciwko komórkom nowotworowym. Jak w praktyce działa mechanizm terapii CAR-T? W specjalistycznym procesie separowania komórek krwi (leukafereza) izolowane są z niej leukocyty, w tym limfocyty T. Następnie są one zamrażane i przekazywane do laboratorium w celu modyfikacji. Przy pomocy wektora wirusowego limfocyty T zostają genetycznie zaprogramowane tak, aby rozpoznawały komórki nowotworu. Następnie nowo utworzone komórki CAR-T trafiają z powrotem do krwi pacjenta. Tak zaprogramowane komórki CAR-T są w stanie rozpoznać komórki nowotworowe, przyłączyć się do nich i aktywnie je zniszczyć. – Terapia CAR-T cells to zaawansowana technologia w immunoterapii, tworzona z myślą o wykorzystaniu własnego układu odpornościowego pacjenta do walki z nowotworem. To terapia przyszłości, która daje szansę na wyleczenie – dodaje prof. dr hab. n. med. Sebastian Giebel. [1] Chłoniaki - wiadomości ogólne. Dostępne pod linkiem: Dostęp: [2] Ibidem [3] Krzysztof Warzocha, Ewa Lech-Marańda, Diagnostyka i leczenie chłoniaków nieziarniczych. Dostępne pod linkiem: Dostęp: [4] Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Jak rozwijają się chłoniaki nieziarnicze?. Dostępne pod linkiem: Dostęp: [5] Leukeima & Lymphoma Society. NHL. Dostępne pod linkiem: Dostęp: 09, [6] World Health Organization. Diffuse large B-cell lymphoma. Review of cancer medicines on the WHO list of essential medicines. Dostępne pod linkiem: Dostęp: [7] Lymphoma Research Foundation, Diffuse Large B-Cell Lymphoma (DLBCL). Dostępne pod linkiem: Dostęp: [8] Leukemia & Lymphoma Society. Lymphoma - Non-Hodgkin: Subtypes. Dostępne pod linkiem: Dostęp: [9] Ozlem Ovayolu, Nimet Ovayolu, Emine Kaplan, Mustafa Pehlivan, Gulendam Karadag, Symptoms and Quality of Life: Before and after stem cell transplantation in cancer. Materiał dostępny pod linkiem: Dostęp: [10] Ibidem [11] Lalit S Raut, Prantar P Chakrabarti, Institute of Haematology and Transfusion Medicine, Medical College and Hospital, Kolkata, West Bengal, India, Management of relapsed-refractory diffuse large B cell lymphoma. Dostępne pod linkiem: Dostęp: [12] Crump M, Neelapu S, Farooq U, Van Den Neste E, Kuruvilla J et al. (2017) Outcomes in refractory diffuse large B-cell lymphoma: results from the international SCHOLAR-1 study. Blood. E-pub ahead of print August 03. doi: Co to jest chłoniak nieziarniczy i jakie są jego przyczyny? Chłoniaki nieziarnicze (ang. non-Hodkin lymphoma – NHL) są grupą nowotworów złośliwych pochodzących z komórek krwi i tkanki limfatycznej. Powstają, gdy w jednej z wymienionych tkanek dochodzi do szybkiego, niekontrolowanego podziału komórek, które dotychczas były prawidłowe. Ponadto komórki te stają się w pewien sposób „nieśmiertelne”, mimo że nie pełnią prawidłowo swoich funkcji w organizmie, nie ulegają zniszczeniu, a wręcz przeciwnie – ich liczba zwiększa się w sposób niekontrolowany, co prowadzi do stopniowego rozsiewu nowotworu. Punktem wyjścia chłoniaka nieziarniczego jest układ limfatyczny (chłonny), który odpowiada za obronę ustroju człowieka przed zakażeniami. Składa się on ze skupisk tkanki chłonnej, do których zaliczamy węzły chłonne, migdałki podniebienne, migdałek gardłowy, śledzionę i grasicę. Pomiędzy tymi strukturami istnieje system naczyń łączących je ze sobą, zapewniający ochronę wszystkim częściom ludzkiego ciała. W obrębie wymienionych narządów komórki limfoidalne, zaliczane do krwinek białych, przechodzą proces dojrzewania do limfocytów i nabierają specyficzne funkcje umożliwiające zwalczanie bakterii i wirusów. Najważniejszą funkcją układu chłonnego jest unieszkodliwianie potencjalnie niebezpiecznych substancji oraz chorobotwórczych drobnoustrojów znajdujących się w krwiobiegu. Komórki nowotworowe chłoniaka nieziarniczego cechuje niekontrolowany podział, co prowadzi do rozsiewu nowotworu w organizmie (fot. Pixabay) W obrębie układu limfatycznego może dojść do powstania linii komórek nowotworowych wywodzących się z poprzednio prawidłowych limfocytów i innych komórek limfoidalnych. Jeżeli do tego dojdzie, populacja komórek nowotworowych będzie stopniowo się rozrastała, a w konsekwencji może rozsiewać się po całym organizmie i zajmować odległe narządy, zarówno te będące częścią układu chłonnego, jak i te, które zaliczamy do innych układów. Przyczyna większości chłoniaków nieziarniczych nie jest znana. Istotną rolę może jednak odgrywać predyspozycja genetyczna, np. krewni I stopnia chorych na chłoniaka wykazują znacznie zwiększone ryzyko zachorowania na podobny nowotwór. W niektórych przypadkach można także zidentyfikować czynniki genetyczne, środowiskowe i infekcyjne, które mogą być przyczyną rozwoju chłoniaka nieziarniczego. Główne z nich to: Czynniki środowiskowe: należą do nich substancje chemiczne wykorzystywane w przemyśle gumowym i petrochemicznym; nawozy stosowane w rolnictwie (głównie herbicydy i pestycydy, ale także benzen, azbest, promieniowanie jonizujące). Do grup ryzyka zachorowania zaliczać się więc będą pracownicy wymienionych gałęzi przemysłu chemicznego, rolnicy, strażacy i osoby mające częsty kontakt z farbami do włosów. Zakażenia wirusowe: szczególnie narażeni są pacjenci, którzy przebyli zakażenie wirusem Epsteina i Barr (EBV), ludzkim wirusem herpes typu 8 (HHV-8), ludzkim wirusem limfocytotropowym typu 1 (HTLV-1), a także nosiciele ludzkiego wirusa niedoboru odporności (HIV) oraz wirusa zapalenia wątroby typu C (HCV). Zakażenia bakteryjne: jednym z najlepiej poznanych czynników ryzyka wystąpienia chłoniaka żołądka jest zakażenie Helicobacter pylori. Inne zakażenia predysponujące do wystąpienia chłoniaków to infekcja krętkiem Borrelia burgdorferi, odpowiedzialnym za objawy boreliozy; a także infekcje jelitowe bakterią Campylobacter jejuni, zakażenia okolicy oczodołu drobnoustrojem atypowym Chlamydia psitacci. Choroby tzw. z autoagresji, np. przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy – choroba Hashimoto, zespół Sjögrena, toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów. Niedobory odporności zarówno wrodzone (zespół Wiskotta i Aldricha, ataksja-teleangiektazja), jak i nabyte (leczenie immunosupresyjne np. u biorców przeszczepów narządów). Szczególnie narażoną grupą są chorzy na AIDS. Chemioterapia i radioterapia stosowane w terapii innych nowotworów czasami mogą skutkować wtórnym powstaniem chłoniaka nieziarniczego. Wszystkie wymienione wyżej czynniki prowadzą do zmian w obrębie prawidłowych komórek układu limfatycznego. W ich genach powstaje mutacja prowadząca do niekontrolowanych podziałów komórki i znacznego wydłużenia jej żywotności. W ten sposób powstaje populacja komórek nowotworowych, która w szybki i niczym nieograniczony sposób jest w stanie zajmować kolejne tkanki i narządy. Biorąc pod uwagę dużą różnorodność komórek występujących w układzie limfatycznym człowieka, wyróżniamy kilkadziesiąt podtypów chłoniaków nieziarniczych (w zależności od komórki, z której nowotwór się wywodzi oraz pierwotnej lokalizacji nowotworu). Jak często występuje chłoniak nieziarniczy? Częstość występowania chłoniaków nieziarniczych w Polsce szacuje się na kilkanaście nowych zachorowań na sto tysięcy ludności w ciągu roku. Nowotwór ten może wystąpić w każdym wieku, również u dzieci. Najczęściej jednak chorują osoby w wieku 20–30 lat oraz osoby starsze, w wieku 60–70 lat. Jak się objawia chłoniak nieziarniczy? Chory może dostrzec u siebie następujące dolegliwości: Powiększenie węzłów chłonnych, które objawia się pod postacią niebolesnych guzów na szyi, nad obojczykami, w obrębie dołów pachowych, pachwin lub w innych miejscach. Zmiany te powiększają się powoli i są niebolesne. Najczęściej są średnicy większej niż 2 cm. Okresowo mogą również się zmniejszać pomimo trwania choroby. Bóle brzucha, krwawienia z przewodu pokarmowego, żółtaczka – mogą wskazywać na rozwój chłoniaka w obrębie przewodu pokarmowego. Ból brzucha występuje również w przebiegu znacznego powiększania się wątroby i śledziony w przebiegu rozsiewu nowotworu. Bóle głowy i kręgosłupa – występują w przypadku naciekania przez komórki nowotworowe struktur mózgu i kręgosłupa. Duszność – w przypadku powiększenia węzłów chłonnych znajdujących się w obrębie klatki piersiowej. Osłabienie, bladość, zwiększona podatność na infekcje, krwawienia o nasileniu nieproporcjonalnie dużym do urazu lub krwawienia bez istotnych urazów – mogą sugerować brak produkcji prawidłowych komórek krwi w przypadku zajęcia szpiku kostnego przez nowotwór. Obrzęki kończyn dolnych – zdarzają się, gdy nowotwór jest umiejscowiony w pobliżu dużych naczyń krwionośnych utrudniając przepływ krwi. Istotne są również tzw. objawy ogólne: gorączka utrzymująca się bez wyraźnej przyczyny, np. infekcji poty nocne utrata masy ciała. Świadczą one o aktywności procesu nowotworowego, występują z reguły przed rozpoczęciem leczenia, mogą także pojawić się w przypadku postępu choroby lub jej znacznego zaawansowania, a także gdy dochodzi do tzw. transformacji, czyli zmiany typu nowotworu na bardziej agresywny. Lekarz podczas badania najczęściej stwierdza obecność tzw. pakietów węzłów chłonnych, czyli grupy kilku leżących koło siebie, powiększonych węzłów chłonnych powiększenie wątroby i śledziony, niekiedy obecność płynu w jamie brzusznej, a podczas osłuchiwania płuc może wysunąć podejrzenie obecności płynu w jamie opłucnej, może tez stwierdzać nieprawidłowe objawy w badaniu neurologicznym. Pod względem tempa wzrostu chłoniaków, dzielimy je na typy powolne (tzw. indolentne; chorzy bez leczenia przeżywają od kilku do kilkunastu lat), agresywne (chorzy przeżywają bez leczenia od kilku do kilkunastu miesięcy) lub bardzo agresywne (chorzy przeżywają bez leczenia od kilku do kilkunastu tygodni). Co robić w przypadku wystąpienia objawów chłoniaka nieziarniczego? Dolegliwości wymienione powyżej, jeżeli stopniowo narastają i nie mają ustalonej przyczyny, powinny być zawsze sygnałem alarmowym. Należy wówczas niezwłocznie zgłosić się do lekarza POZ w celu wykonania podstawowych badań. Już morfologia krwi może dać wiele cennych informacji. W zależności od prezentowanych objawów, lekarz może poszerzyć badania dodatkowe o RTG klatki piersiowej i USG jamy brzusznej. W razie stwierdzenia nieprawidłowości mogących wskazywać na chłoniaka, chory kierowany jest na dalszą diagnostykę do hematologa onkologa lub odpowiedniego oddziału szpitalnego. Pewne objawy wymagają pilnej interwencji. W razie wystąpienia duszności, krwawienia lub innych ciężkich ostrych objawów należy wezwać pogotowie ratunkowe lub pilnie zgłosić się na SOR. Jeżeli pacjent z postawionym już rozpoznaniem chłoniaka nieziarniczego zauważy u siebie jakiekolwiek nowe, niepokojące objawy lub narastanie poprzednich dolegliwości, powinien pilnie skontaktować się z lekarzem prowadzącym z ośrodka onkologicznego. Może być niezbędne wykonanie badań wykluczających nawrót lub postęp choroby, lub włączenie leczenia wspomagającego. W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie chłoniaka nieziarniczego? Ostateczne rozpoznanie stawiane jest na podstawie badania histopatologicznego, do którego należy pobrać cały zmieniony chorobowo węzeł chłonny lub fragment zajętego narządu. Badanie pobranej tkanki rozszerzane jest o specjalistyczne badania (immunohistochemiczne, immunofenotypowe, cytogenetyczne, molekularne) w celu ustalenia typu nowotworu, co pomaga w ustaleniu optymalnej terapii oraz rokowania. Z uwagi na istnienie kilkudziesięciu podtypów chłoniaka nieziarniczego, dokładna ocena histopatologiczna ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego rozpoznania i leczenia tego nowotworu. Po ustaleniu ostatecznego rozpoznania konieczne jest zaplanowanie szeregu dodatkowych badań w celu oceny zaawansowania choroby. Niezbędne dla tej oceny jest poszukiwanie ewentualnego rozsiewu nowotworu za pomocą badań obrazowych (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, pozytonowa tomografia emisyjna) uwzględniających ocenę narządów klatki piersiowej, brzucha, miednicy, głowy; nakłucie lędźwiowe w przypadku podejrzenia obecności zmian w ośrodkowym układzie nerwowym. Wykonuje się też biopsję szpiku kostnego, aby wykryć ewentualny rozsiew chłoniaka do szpiku. Badania endoskopowe są wskazane w przypadku podejrzenia obecności chłoniaka w obrębie przewodu pokarmowego lub układu oddechowego. U każdego pacjenta wykonywane są również dokładne badania krwi mające na celu ustalenie stanu organizmu przed rozpoczęciem leczenia. Kobiety w wieku rozrodczym muszą mieć także wykonany test ciążowy. Jakie są metody leczenia chłoniaka nieziarniczego? Terapia chłoniaka nieziarniczego dobierana jest indywidualnie na podstawie wyniku badania histopatologicznego i stopnia zaawansowania choroby. Warto zaznaczyć, że niektóre typy chłoniaków o powolnym przebiegu nie wymagają niezwłocznego leczenia, a w pierwszej fazie choroby wystarczająca jest uważna obserwacja pacjenta pod kątem ewentualnego postępu choroby lub powikłań. Z kolei chłoniaki o bardzo agresywnym charakterze wymagają niezwłocznej, intensywnej terapii. Wyróżniamy następujące metody leczenia: Leki niszczące komórki nowotworowe zaliczane do tzw. chemioterapii. Stosowane są pojedynczo lub jako terapia złożona z kliku uzupełniających się leków. Najczęściej stosowane są w cyklach powtarzanych co 2 lub 3 tygodnie. Podczas ich stosowania dość często występują działania niepożądane: najczęściej osłabienie, nudności, wymioty, wypadanie włosów; ponadto zwiększona podatność na infekcje, niedokrwistość, zwiększona skłonność do krwawień. Należy jednak podkreślić, że chemioterapia jest podstawowym sposobem leczenia chłoniaka nieziarniczego. Z reguły równocześnie z chemioterapią stosuje się glikokrtykosteroidy, które uzupełniają działanie chemioterapii. W pewnych wskazaniach istnieje możliwość kojarzenia tych leków z preparatami nowej generacji, przeciwciałami monoklonalnymi, które wyszukują komórki nowotworowe i niszczą je. Działają one przez wyszukiwanie specjalnych markerów obecnych na powierzchni komórek nowotworu, aby precyzyjnie je odnaleźć i zlikwidować. Przeszczepienie szpiku kostnego jest stosowane rzadko u chorych na chłoniaka nieziarniczego i najczęściej jest zarezerwowane dla agresywnych nowotworów lub jako leczenie wznowy choroby. Radioterapia polega na stosowaniu specjalnego rodzaju promieniowania skierowanego na określone partie ciała. Jej zadaniem jest zniszczenie komórek nowotworu przy maksymalnym oszczędzaniu komórek zdrowych. W niektórych przypadkach chłoniaka o niskim stopniu zaawansowania może być jedyną metodą leczenia. Zabiegi operacyjne są w leczeniu chłoniaka nieziarniczego stosowane rzadko, głównie w skojarzeniu z chemioterapią lub radioterapią. Leczenie antybiotykami, jako metoda terapii u chorych na chłoniaka żołądka, ma na celu usunięcie zakażenia bakterią Helicobacter pylori, która jest przyczyną wystąpienia tego nowotworu. Napromienianie światłem ultrafioletowym i fotochemioterapia PUVA to specjalne metody leczenia chłoniaków skóry, polegające na naświetleniu wybranych obszarów skóry specjalną wiązką promieniowania niszczącego nowotwór. Leczenie wspomagające obejmuje ochronę przed infekcjami (profilaktyczne podawanie antybiotyków lub leków wspomagających odnowę krwinek białych). Niezbędne może się okazać także przeprowadzenie szczepień ochronnych, np. przeciwko grypie. Jeżeli pacjent cierpi na niedokrwistość lub występują krwawienia, może zajść potrzeba przetoczenia krwi lub koncentratu płytek krwi. Stosuje się również leki przeciwwymiotne i przeciwbólowe. Istotne jest stosowanie zdrowej, urozmaiconej diety. Należy dbać o właściwe odżywienie pacjenta i nie dopuszczać do nadmiernej utraty masy ciała. Czy możliwe jest całkowite wyleczenie chłoniaka nieziarniczego? Całkowite wyleczenie chłoniaka nieziarniczego jest możliwe. Należy pamiętać, że rokowanie uzależnione jest od stadium zaawansowania choroby w momencie jej rozpoznania i typu histologicznego chłoniaka (w zależności od komórek, które go budują, określamy tempo jego rozwoju oraz wrażliwość na leki). Tak więc wśród tego rodzaju nowotworu będziemy wyróżniać chłoniaki, które rokują bardzo dobrze i większość pacjentów zostanie trwale wyleczona. Niestety, istnieją także typy chłoniaka, których nie udaje się wyleczyć. Dokładne dane dotyczące możliwości wyleczenia można uzyskać u prowadzącego onkologa. Istotne pojęcia stosowane w określeniu stanu choroby to: remisja całkowita – czyli całkowite ustąpienie wszystkich objawów klinicznych i obserwowanych w badaniach obrazowych, zmniejszenie się węzłów chłonnych, śledziony, prawidłowa funkcja szpiku kostnego; remisja całkowita niepotwierdzona – gdy spełnione zostały powyższe warunki, ale wciąż obecne są powiększone węzły chłonne lub ocena szpiku kostnego budzi wątpliwości; remisja częściowa – częściowe ustąpienie objawów choroby i brak nowych ognisk nowotworu; choroba stabilna – poprawa mniejsza niż w remisji częściowej, ale brak cech postępu choroby i nowych dolegliwości; progresja – pojawienie się nowych zmian w trakcie stosowanej terapii; nawrót choroby – dotyczy pacjentów, którzy wcześniej osiągnęli całkowitą remisję, a po pewnym czasie wystąpiły nowe objawy choroby. Na przykład wśród chorych na chłoniaka o korzystnym typie histopatologicznym oraz o niskim stopniu zaawansowania możliwe jest uzyskanie remisji całkowitej u ponad 95% chorych, a przeżycie długoletniego u ponad 80% (pod tym pojęciem najczęściej rozumiemy przeżycie >5 lat od momentu rozpoznania choroby). U pacjentów z chłoniakiem w wyższym stopniu zaawansowania wartości te będą mniejsze. Co trzeba robić po zakończeniu leczenia chłoniaka nieziarniczego? Chorzy na chłoniaka nieziarniczego, u których nie stwierdzono obecności choroby, po leczeniu powinni regularnie zgłaszać się na kontrole lekarskie do prowadzącego onkologa i wykonywać badania krwi, a okresowo także badania obrazowe, takie jak np. USG czy RTG. Jest to bardzo ważne, ponieważ pozwala na ocenę aktualnego stanu zdrowia i jest w stanie wykryć ewentualny nawrót choroby. U części pacjentów, zwłaszcza gdy choroba rozpoznana została w zaawansowanym stadium, niezbędne będzie stosowanie leczenia bezterminowo, a remisja może nigdy nie zostać osiągnięta. Obowiązuje wówczas ścisłe stosowanie się do zaleceń prowadzącego lekarza w celu ustalenia jak najlepszej terapii dla uniknięcia powikłań i poprawy jakości życia chorego. Co robić, aby uniknąć zachorowania na chłoniaka nieziarniczego? Ponieważ znamy niektóre czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na chłoniaka nieziarniczego, ryzyko można zmniejszyć poprzez ich unikanie. Należy więc: unikać ekspozycji na określone środki chemiczne i promieniowanie jonizujące; stosować metody zabezpieczające przed zakażeniem wirusami przenoszonymi drogą krwi, takimi jak HIV czy HCV (korzystanie z usług sprawdzonych salonów kosmetycznych, salonów tatuażu, salonów fryzjerskich, stosowanie jednorazowego sprzętu medycznego, zachowanie zasad bezpiecznego współżycia seksualnego). W przypadku zakażenia tymi wirusami należy stosować leki według wskazań prowadzącego specjalisty i wykonywać regularnie badania kontrolne; w przypadku zakażenia Helicobacter pylori należy stosować leczenie antybiotykami w celu usunięcia bakterii oraz regularnie zgłaszać się na wizyty kontrolne do gastrologa; regularnie zgłaszać się na badania kontrolne; dotyczy to w szczególności chorych z upośledzeniem odporności oraz pacjentów, którzy wcześniej przebyli chemioterapię lub radioterapię z powodu innych nowotworów. KatarzynaBialasiewicz/getty images Chorobami nowotworowymi dotyczącymi układu chłonnego (limfatycznego), odpowiedzialnego za obronę organizmu przed patogenami, są chłoniaki. Wyróżniamy chłoniaki nieziarnicze oraz chłoniaka Hodgkina. Rokowania w chłoniakach zależą przede wszystkim od ich zaawansowania oraz typu komórek, z których się wywodzą. Chłoniaki Hodgkina, dotyczące głównie osób młodych, rokują całkowitym wyleczeniem u ponad 80% chorych. Rokowania w przypadku chłoniaków nieziarniczych zależą przede wszystkim od ich podatności na leczenie oraz stopnia zaawansowania klinicznego w momencie rozpoznania. Co to są chłoniaki? Chłoniaki są nowotworami złośliwymi układu chłonnego, czyli systemu naczyń, narządów (takich jak migdałki podniebienne, grasica i śledziona) oraz węzłów chłonnych rozmieszczonych w całym organizmie. Główną rolą układu chłonnego, nazywanego inaczej limfatycznym, jest obrona organizmu przed patogenami. Chłonka, która płynie w naczyniach, zawiera komórki układu odpornościowego, czyli limfocyty – zdolne do produkcji przeciwciał, które neutralizują wnikające, groźne dla zdrowia, czynniki chorobotwórcze. Wyróżniamy limfocyty T i komórki cytotoksyczne (w skrócie nazywane NK), odpowiedzialne za bezpośrednie niszczenie drobnoustrojów, oraz limfocyty B, produkujące przeciwciała. Chłoniak to choroba polegająca na rozroście klonu nieprawidłowych komórek układu limfatycznego. Komórki te mogą ulec mutacji nowotworowej na każdym etapie ich skomplikowanego dojrzewania, z czego wynika duża różnorodność typów chłoniaków. Najczęściej spotykane są rozrosty nieprawidłowych limfocytów typu B. Rodzaje chłoniaków Podstawowy podział chłoniaków uwzględnia chłoniaki nieziarnicze (chłoniaki nie-Hodgkina) oraz chłoniaka Hodgkina. Do najczęstszych chłoniaków nieziarniczych zaliczamy: chłoniaki rozlane z dużych komórek B, chłoniaki grudkowe, chłoniaki z komórek płaszcza, chłoniaki Burkitta, chłoniaki naciekające narządy, np. mózg, płuca, żołądek czy skórę. Istnieje czterostopniowa klasyfikacja zaawansowania klinicznego chłoniaków (tzw. klasyfikacja z Ann Arbor). Stopień I oznacza chorobą ograniczoną do pojedynczych węzłów, natomiast IV, najwyższy, opisuje zajęcie węzłów chłonnych oraz narządów pierwotnie nienależących do układu limfatycznego. Objawy i leczenie chłoniaków Głównymi symptomami chłoniaków są powiększone węzły chłonne, objawy ogólne (gorączka, utrata masy ciała, nocne poty) oraz objawy uciskowe, wynikające z obecności guza nowotworowego poza węzłami chłonnymi. Główną metodą leczenia chłoniaków jest chemioterapia, w niektórych przypadkach połączona z radioterapią. Sukces terapeutyczny, czyli szansa na całkowite wyleczenie pacjenta, zależy głównie od chemiowrażliwości (podatności na leczenie) nowotworu. Chłoniak Hodgkina, inaczej zwany ziarnicą złośliwą, dotyczy specyficznych limfocytów typu B, nazywanych komórkami Hodgkina. Objawy choroby oraz jej leczenie są podobne jak w przypadku chłoniaków nieziarniczych. Jakie są rokowania w poszczególnych typach chłoniaków? Chłoniaki nieziarnicze ze względu na rokowanie co do przeżycia podzielić można na: powolne, agresywne i wybitnie agresywne. Chłoniaki powolne rokują bardzo dobrze, chorzy nawet bez zastosowanego leczenia przeżywają kilkanaście lat. Do tej grupy zaliczają się chłoniaki: grudkowe, niektóre B-komórkowe, skóry i żołądka. W tych przypadkach leczenie nie musi zostać włączone bezpośrednio po rozpoznaniu choroby. Nowotwory te najczęściej pojawiają się u ludzi starszych. Po odpowiedniej terapii pacjenci przeżywają przeciętnie ponad 10 lat. Chorzy na chłoniaki nieziarnicze agresywne rokują gorzej – tacy pacjenci przeżywają do kilkunastu miesięcy bez podjęcia leczenia. Należy tu wymienić chłoniaka z komórek płaszcza, w przypadku którego średnie przeżycie wynosi około 4 lat. Chłoniak węzłów chłonnych z dużych komórek B rokuje podobnie – 5-letnie przeżycia wynoszą około 70%, a całkowite wyleczenie uzyskuje się u ponad 80% pacjentów. Jednakże rokowania w przypadku chłoniaka śródpiersia opornego na leczenie są bardzo niekorzystne: 2-letnie przeżycie wynosi jedynie kilkanaście procent. Do chłoniaków bardzo agresywnych zalicza się chłoniaki IV stopnia, chłoniaka Burkitta oraz chłoniaki występujące w mózgu. Ich leczenie należy rozpocząć od razu po rozpoznaniu. Mimo miejscowej agresywności rokowania po leczeniu są bardzo dobre – wieloletnie przeżycia wynoszą około 80%. W przypadku chłoniaka Hodgkina rokowania są dobre. Trwałe wyleczenia po odpowiedniej terapii wynoszą ponad 80%. U chorych, u których po pierwszej linii chemioterapii nastąpiła wznowa nowotworu i konieczny był przeszczep komórek krwiotwórczych, przeżycia wieloletnie sięgają 50%. Zobacz film: Czym są chłoniaki? Bibliografia: 1. Szczeklik A., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2016.

chłoniak u dzieci forum